Fundusze UE i KPO dla spółek komunalnych MFiPR wyjaśnia

Do Sejmu trafiła interpelacja posłanki Lidii Czechak w sprawie dopuszczenia komunalnych osób prawnych do uczestnictwa w programach wsparcia przeznaczonych głównie do gmin. Posłanka zauważyła, że w ostatnich latach nastąpił istotny rozwój działalności komunalnych osób prawnych, takich jak zakłady budżetowe, spółki komunalne czy instytucje kultury, które realizują zadania własne gmin.

Mimo to, jak zauważyła posłanka, wiele programów krajowych oraz funduszy unijnych kierowanych jest wyłącznie do samorządów, co „znacząco ogranicza możliwości rozwojowe tych podmiotów”.

„W praktyce oznacza to, że komunalne osoby prawne, realizujące zadania publiczne w imieniu gminy (…) nie mogą bezpośrednio ubiegać się o środki finansowe. Zmusza to gminy do występowania jako pośrednicy, co bywa nieefektywne i administracyjnie obciążające” – napisała posłanka.

W swojej interpelacji Lidia Czechak skierowała pytanie do ministra funduszy i polityki regionalnej, czy ministerstwo planuje wprowadzenie zmian w zasadach naboru wniosków do programów krajowych lub unijnych, które umożliwiłyby bezpośrednie aplikowanie komunalnym osobom prawnym o środki finansowe. Posłanka zapytała też, czy istnieją już programy, które mogą zainteresować komunalne osoby prawne.

Czy będą zmiany w zasadach naboru?

W odpowiedzi szefowa MFiPR poinformowała, że „w odniesieniu do funduszy europejskich katalog beneficjentów jest określony w dokumentach programowych”. Podkreśliła jednak, że „co do zasady nie ma przeszkód w rozszerzeniu katalogu beneficjentów na etapie wdrażania programów, jeśli zaistnieje taka potrzeba, niemniej jest to decyzja instytucji zarządzającej, która jest podejmowana w oparciu o wiele różnych czynników”.

Jak poinformowała Pełczyńska-Nałęcz, analiza dokumentów programowych wskazuje, że jednostki organizacyjne działające w imieniu JST lub stowarzyszenia JST (należące do kategorii komunalnej osoby prawnej) są wymieniane w części uszczegóławiającej typ beneficjenta, mogącego ubiegać się o wsparcie.

W odniesieniu do środków krajowych ministra wyjaśniła, że każdorazowo środki państwa w ramach programów wieloletnich lub poza nimi na pojedyncze zadania oraz środki z państwowych funduszy celowych są przekazywane na podstawie określonych ram prawnych.

„Tym samym to podstawa prawna determinuje rodzaj podmiotu, który może otrzymać dotację” – zaznaczyła ministra dodając, że w związku z tym „nie ma możliwości rozszerzenia zakresu podmiotowego wielu instrumentów finansowych ze środków budżetu państwa bez zmiany przepisów ustawowych”.

„Taka możliwość istnieje tylko jeśli przepis regulujący wsparcie w danym zakresie nie ogranicza zakresu podmiotowego tego wsparcia” – wyjaśniła ministra.

Programy krajowe, z których mogą skorzystać komunalne osoby prawne

Odnosząc się do drugiego pytania posłanki Lidii Czechak w sprawie programów, którymi mogą być zainteresowane komunalne osoby prawne ministra wskazała na 6 programów krajowych perspektywy 2021-2027, dla których Instytucja Zarządzająca ulokowana jest w MFiPR. 

Jako pierwszy Pełczyńska-Nałęcz wskazała program Fundusze Europejskie na rzecz Rozwoju Społecznego 2021-2027 (FERS).

„W programie FERS spółki komunalne są stroną umowy o dofinansowanie projektu (beneficjentem) w naborach mających na celu wspieranie Społecznych Agencji Najmu, o których mowa w ustawie z dnia 26 października 1995 r. o społecznych formach rozwoju mieszkalnictwa” – wyjaśniła ministra.

Program FERS wspiera też spółki komunalne w poprawie dostępności prowadzonej działalności gospodarczej. Jak napisała ministra, w projekcie wdrażającym instrument finansowy zarządzany przez Bank Gospodarstwa Krajowego, spółki komunalne jako przedsiębiorcy mogą skorzystać z preferencyjnej pożyczki z możliwością umorzenia do 30 proc. kapitału.

Kolejnym programem wskazanym przez ministrę są Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki 2021-2027 (FENG). Program ma na celu m.in. zwiększenie potencjału w zakresie badań i innowacji oraz technologii, wzrost konkurencyjności MŚP oraz transformację gospodarki w kierunku Przemysłu 4.0 i zielonych technologii.

Pełczyńska-Nałęcz wymieniła też program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 (FEnIKS), w ramach którego komunalne osoby prawne mogą aplikować o środki z następujących działań: Adaptacja terenów zurbanizowanych do zmian klimatu; Gospodarka wodno-ściekowa; Gospodarka odpadami oraz gospodarka o obiegu zamkniętym; Ochrona przyrody i rozwój zielonej infrastruktury; Infrastruktura ciepłownicza; Adaptacja do zmian klimatu, zapobieganie klęskom i katastrofom; Woda do spożycia; System ochrony zdrowia; Infrastruktura kultury i turystyki kulturowej.

Jako czwarty ministra wskazała program Fundusze Europejskie na Rozwój Cyfrowy 2021-2027 (FERC). Pełczyńska-Nałęcz zastrzegła jednak, że w przypadku tego programu należałoby każdorazowo badać w przypadku konkretnej komunalnej osoby prawnej kwestie nadzoru i podległości. Jednostka powinna być podległa pod JST.

Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz wymieniła też Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej 2021-2027 (FEPW). 

„W tym programie komunalne osoby prawne, które realizują zadania własne gmin, są włączone w realizację projektów dotyczących zrównoważonej mobilności miejskiej, na zasadzie powierzenia do eksploatacji mienia uzyskanego przez beneficjenta – jednostkę samorządu terytorialnego (JST)” – wyjaśniła ministra.

Przedostatnim programem wskazanym przez ministrę Pełczyńską-Nałęcz jest program Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO). Komunalne osoby prawne mogą ubiegać się w nim o środki, pod warunkiem spełnienia wymogów określonych w kryteriach poszczególnych naborów. Przykładowe inwestycje KPO, których zasady przewidują możliwość udziału komunalnych osób prawnych to m.in. „Program wspierania działalności podmiotów sektora kultury i przemysłów kreatywnych na rzecz stymulowania ich rozwoju”, „Zwiększenie efektywności energetycznej obiektów lokalnej aktywności społecznej”, „Inwestycje na rzecz zielonej transformacji miast” czy „Instalacje OZE realizowane przez społeczności energetyczne”.

Inne środki europejskie pozostające w gestii MFiPR

Prócz programów krajowych ministra Pełczyńska-Nałęcz wskazała też na inne możliwości pozyskania środków przez komunalne osoby prawne. Jednym z nich jest Szwajcarsko-Polski Program Współpracy, w którym można ubiegać się o środki za pośrednictwem miast, które mogą składać wnioski o dofinansowanie. Ministra zaznaczyła jednak, że nabór wniosków na całość środków w programie został już zakończony, w związku z czym „nie będzie już możliwości ubiegania się bezpośrednio przez komunalne osoby prawne o dofinansowanie”.

„Ponadto w ramach przygotowywanego Planu Społeczno-Klimatycznego planuje się, że w wybranych działaniach beneficjentami będą m.in. jednostki samorządu terytorialnego, jednoosobowe spółki gminne czy Społeczne Agencje Najmu” – dodała ministra.

Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz przypomniała również, że minister właściwy ds. rozwoju regionalnego dysponuje Funduszem Dostępności, który jej zdaniem jest kolejnym przykładem bezpośredniego wspierania spółek komunalnych lub innych jednostek organizacyjnych JST posiadających osobowość prawną.

„Podmioty te mogą skorzystać z preferencyjnych pożyczek z możliwością umorzenia do 50% kapitału. Środki pożyczki mogą być przeznaczane na zapewnienie lub poprawę dostępności, w budynkach mieszkalnictwa wielorodzinnego jak również zamieszkania zbiorowego i budynkach użyteczności publicznej” – wyjaśniła Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz.

mc/