Doświadczeni i wykształceni, ale niemłodzi. Jacy są polscy radni Raport

Analizę struktury społecznej rad gmin, miast, powiatów oraz województw w Polsce, opartą na danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) za 2024 rok, przygotowali Katarzyna Sekuła-Jelito i Rafał Rudka ze Związku Powiatów Polskich. Celem opracowania jest przedstawienie profilu demograficznego, edukacyjnego i zawodowego osób pełniących funkcje radnych na wszystkich szczeblach władzy samorządowej.

Jednym z najważniejszych wniosków płynących z analizy jest wyraźna dominacja osób dojrzałych zawodowo i społecznie. W każdej grupie JST – gminach, powiatach, miastach na prawach powiatu (MNPP) oraz sejmikach województw – najliczniej reprezentowani są radni w wieku od 40 do 59 lat, którzy łącznie stanowią ponad połowę składu rad.

I tak w gminach, które skupiają największą liczbę przedstawicieli (39 360 osób), grupa ta liczy 22 243 osoby, co stanowi około 56,5 proc. ogółu radnych gminnych. Podobne proporcje, wynoszące od 52,3 proc. do 55,2 proc., obserwuje się na pozostałych szczeblach samorządu.

Kolejną wyraźną tendencją jest rosnący udział radnych powyżej 60. roku życia wraz ze wzrostem szczebla samorządu. O ile w radach gmin osoby te stanowią około 23 proc. ogółu, o tyle w radach powiatów i sejmikach województw ich odsetek wzrasta odpowiednio do ponad 36 proc. i niemal 34 proc.

Raport bardzo wyraźnie wskazuje na marginalny udział przedstawicieli młodszych pokoleń wśród radnych. Na wszystkich poziomach samorządu osoby poniżej 30. roku życia stanowią najmniej liczną kategorię i w żadnej z kategorii JST nie przekraczają 4 proc. całkowitej liczby radnych.

Z kolei analiza równowagi płci w organach przedstawicielskich ujawnia wyraźną dominację mężczyzn na wszystkich szczeblach samorządu. W radach gmin oraz w miastach na prawach powiatu kobiety stanowią 35 proc. ogółu radnych, w sejmikach województw 31 proc., zaś w radach powiatów 28 proc.

Jak podkreślono w raporcie, poziom wykształcenia radnych jest kluczowym wskaźnikiem profesjonalizacji życia samorządowego. Jak wynika z danych, aż 95,7 proc. (528 z 552) radnych wojewódzkich legitymuje się wykształceniem wyższym. Na poziomie powiatowym wykształcenie wyższe posiada 82 proc. radnych, a w miastach na prawach powiatu 85 proc.

Rady gminne są najbardziej zróżnicowane edukacyjnie, chociaż i tutaj niemal połowa (46,4 proc.) radnych ma wykształcenie wyższe. Znaczący jest również udział radnych z wykształceniem średnim (35,4 proc.) oraz zasadniczym zawodowym (14,7 proc.).

Jeśli chodzi o strukturę zawodową radnych, najliczniejszą grupą we wszystkich rodzajach samorządu są specjaliści (osoby z wyższym wykształceniem, wykonujące pracę wymagającą zaawansowanej wiedzy teoretycznej i praktycznej). Grupa ta osiąga najwyższy odsetek w radach miast na prawach powiatu (52,2 proc.). Na drugim miejscu pod względem liczebności plasują się przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy. Ich udział jest dominujący na najwyższych szczeblach: 56,7 proc. w sejmikach województw i 44,98 proc. w radach powiatowych.

Rady gminne pozostają ogniwem najbardziej zróżnicowanym pod tym względem. Znaczący udział mają w nich rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy (17,38 proc.), co jest odzwierciedleniem powiązania tych jednostek z obszarami wiejskimi oraz pracownicy usług i sprzedawcy (12,99 proc.). Z kolei w radach powiatowych i wojewódzkich udział tych grup jest marginalny. Pracownicy fizyczni, robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy mają natomiast marginalny udział we wszystkich radach, z wyjątkiem rad gminnych (5,14 proc.).

„Naszym zdaniem polski samorząd potrzebuje większej otwartości. Kluczowe wyzwania na nadchodzące lata to zwiększenie udziału kobiet, wprowadzenie młodszych pokoleń do struktur decyzyjnych oraz przywrócenie równowagi społeczno-zawodowej. Bez tego samorząd, choć coraz bardziej profesjonalny, może utracić swój pierwotny, obywatelski charakter” – podkreślają autorzy w podsumowaniu raportu.

mam/