IBE PIB przedstawił projekty nowych podstaw programowych dla przedszkoli i szkół podstawowych

W rozporządzeniu ministra edukacji w sprawie podstawy programowej opisane jest, co uczeń powinien umieć z określonego przedmiotu po danym etapie edukacyjnym (każdy przedmiot jest opisany osobno).

Prace nad 22 projektami podstaw programowych dla przedszkola i szkoły podstawowej rozpoczęły się w marcu 2025 r. Ich autorów Instytut Badań Edukacyjnych – Państwowy Instytut Badawczy wyłonił w ogólnopolskiej rekrutacji. Projekty przeszły proces recenzji. Każdą podstawę oceniało niezależnie co najmniej czterech ekspertów – nauczycieli i ekspertów dziedzinowych.

Na stronie internetowej IBE-PIB ukazały się we wtorek przygotowane przez ekspertów projekty podstaw do przedmiotów: wychowanie przedszkolne, edukacja wczesnoszkolna, edukacja dla bezpieczeństwa, edukacja obywatelska, etyka, historia, informatyka, język polski, język obcy – nowożytny, język mniejszości narodowej lub etnicznej, język regionalny – język kaszubski, kształcenie ogólne w szkole podstawowej, matematyka, muzyka i zajęcia praktyczno-techniczne.

IBE-PIB poinformował także, że projekty nowych podstaw programowych z przyrody, biologii, chemii, fizyki i geografii opublikowane będą później.

Kolejne prace nad podstawami odbędą się w ramach rządowego procesu legislacyjnego – dodał Instytut.

Przygotowanie nowej podstawy programowej jest elementem reformy edukacji, która ma być wprowadzana do szkół stopniowo: we wrześniu 2026 r. nowa podstawa ma zacząć obowiązywać w klasach I i IV szkoły podstawowej, rok później, od września 2027 r., w I klasach szkół ponadpodstawowych, a w podstawówce obejmie kolejne dwa roczniki. W następnych latach obejmie kolejne roczniki uczniów szkoły podstawowej i szkół ponadpodstawowych.

Zgodnie z założeniami reformy w 2031 r. przeprowadzony ma być nowy egzamin ósmoklasisty i nowa matura, kiedy pierwsi uczniowie objęci nową podstawą programową zakończą pełny cykl kształcenia.

Prace nad reformą edukacji rozpoczęto wiosną 2024 r. Wówczas MEN powierzyło IBE-PIB prace nad profilem absolwenta dla przedszkoli i szkół podstawowych, który określa obszary rozwoju oraz kluczowe umiejętności, które powinny być rozwijane na każdym etapie edukacji. Opracowany profil jest punktem wyjścia do przygotowania nowej podstawy programowej.

Projekt nowej podstawy przygotowało ponad 200 ekspertów: nauczycieli, przedstawicieli środowiska akademickiego oraz stowarzyszeń i fundacji ze wszystkich regionów Polski, którzy w ramach 22 zespołów przygotowali projekty podstaw programowych dla przedszkoli, nauczania wczesnoszkolnego w klasach I-III szkół podstawowych oraz 17 przedmiotów nauczanych w klasach IV-VIII szkół podstawowych. W każdym z zespołów byli nauczyciele praktycy. Przykładowo w zespole, który przygotował projekt podstawy programowej historii, na ośmiu członków czworo to właśnie nauczyciele na co dzień pracujący w szkole z uczniami.

W projekcie podstawy programowej każdego przedmiotu wskazano cele, opisano specyfikę i strukturę przedmiotu, efekty uczenia się, określono wymagania w zakresie doświadczeń edukacyjnych i warunki realizacji przedmiotu.

W podstawie języka polskiego efekty uczenia się zostały podzielone na siedem obszarów odpowiadających najważniejszym umiejętnościom kształconym na lekcjach języka polskiego: komunikację, odbiór, świadomość językową, tworzenie wypowiedzi, autorefleksję i tworzenie tożsamości, elementy edukacji medialnej i praktyki lekturowe. W ramach przedmiotu realizowane są także moduły: kulturowy, medialny i filozoficzny.

W ramach praktyk lekturowych w klasach IV-VI uczeń ma poznać wskazane fragmenty Biblii, wskazane mity, wybrane baśnie i legendy. Ma przeczytać krótsze teksty literackie, w tym utwory narracyjne i liryczne, a także o charakterze patriotycznym („Mazurek Dąbrowskiego”, „Rota”). Ma też przeczytać w każdym roku szkolnym co najmniej cztery dłuższe teksty literackie wybrane wspólnie przez nauczyciela i uczniów.

Dla klas VII-VIII wymieniono konkretne teksty z klasyki literatury polskiej, które uczeń ma obowiązkowo przeczytać. Także na tym etapie edukacyjnym uczeń ma przeczytać w każdym roku szkolnym co najmniej cztery dłuższe teksty literackie wybrane wspólnie przez nauczyciela i uczniów.

W projekcie zamieszczono listę 108 przykładowych tekstów do omówienia w klasach IV-VIII w ramach praktyk lekturowych. Wśród nich jest 76 tekstów narracyjnych i dramatycznych, 5 antologii i wyborów tekstów oraz 28 tekstów publicystycznych, popularnonaukowych, filozoficznych, biograficznych i literatury faktu.

„Projekt podstawy programowej języka polskiego w sposób wyraźny podkreśla znaczenie czytelnictwa. Obecna podstawa programowa, oparta na liście lektur obowiązkowych, nie może być odpowiedzią na pogłębiający się kryzys czytelnictwa. W opinii uczniów i nauczycieli jej założenia są jedną z przyczyn tego kryzysu. W nowym projekcie stawiamy na to, co może stać się zaproszeniem do czytania: sprawczość i autonomię. Nie oznacza to rezygnacji z klasyki – lista lektur obowiązkowych w klasach VII–VIII obejmuje najważniejsze dzieła literatury polskiej. Wprowadziliśmy również zapisy zachęcające do czytania literatury światowej oraz tekstów nieliterackich, takich jak reportaże czy teksty filozoficzne. Chcemy, by polska szkoła przestała opierać się na przymusie, a zaczęła bazować na naturalnych zainteresowaniach dzieci i młodzieży. W efekcie młodzi ludzie będą czytać więcej, chętniej i mądrzej” – napisała w opinii do projektu nowej podstawy języka polskiego dr Kinga Białek, koordynatorka zespołu języka polskiego w IBE-PIB, wykładowczyni dydaktyki języka polskiego i dyrektorka ds. rozwoju w Szkole Edukacji Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności i Uniwersytetu Warszawskiego.

W projekcie podstawy programowej historii zachowano tradycyjny liniowy układ treści kształcenia od starożytności do współczesności, eksponując wydarzenia, zjawiska i procesy z historii Polski, a historię powszechną ujmując jako tło lub wprowadzenie do tych wydarzeń. Dużo miejsca poświęcono historii XX i XXI w. Naukę w VII klasie uczniowie rozpoczynają od I wojny światowej. Nacisk położono też na analizę źródeł: tekstów, map, ikonografii, materiałów statystycznych i tekstów kultury.

„Jako nauczyciel i dydaktyk historii oceniam projekt pozytywnie. Wbrew obawom części środowiska wyraźnie dowartościowuje on historię ojczystą oraz budowanie przynależności do wspólnoty państwowej, narodowej i lokalnej. Silny akcent położono na XIX, a zwłaszcza XX wiek. Projekt wzmacnia też perspektywę społeczną: kulturę, gospodarkę, historię lokalną i regionalną oraz dzieje kobiet. Co ważne, wątki regionalne mają wracać nie tylko na starcie edukacji, lecz konsekwentnie w kolejnych tematach, zwłaszcza przy nowożytności i wydarzeniach ostatnich dwóch stuleci” – napisał w swojej opinii do projektu podstawy dr Marek Białokur, profesor Uniwersytetu Opolskiego, pracownik Instytutu Historii Uniwersytetu Opolskiego i Pracowni Badań nad Podręcznikami Historii w Instytucie Śląskim.

Prof. Stanisław Roszak z Katedry Metodologii, Dydaktyki i Historii Kultury Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu w swojej opinii wskazał na „pewną ostrożność”, z jaką autorzy podeszli do celów i treści kształcenia.

„Propozycja jest poszukiwaniem złotego środka między tradycyjnym, materiałowym – encyklopedycznym ujęciem i podejściem blokowo-problemowym. Pierwsze nie sprawdziło się z prostej przyczyny – wzrost liczby pojęć, dat, postaci w podstawie nie oznacza wzrostu wiedzy historycznej. Drugie, holistyczne, oparte na wskazaniach konektywizmu i konstruktywizmu ujęcie oznaczałoby rewolucję w strategii i metodach nauczania. Projekt podstawy wydaje się próbą kompromisu między wskazaniami płynącymi z teorii dydaktyki a oczekiwaniami i możliwościami szkoły” – napisał.

Propozycje nowych podstaw programowych wypracowane w IBE-PIB stanowią pierwszy etap prac. Po wysłuchaniu publicznym, które odbędzie się w tym tygodniu w czwartek i piątek, zostaną one przekazane do Ministerstwa Edukacji Narodowej wraz z raportem z wysłuchania. MEN po przeprowadzeniu konsultacji społecznych zadecyduje o ostatecznym kształcie podstaw programowych dla przedszkola i szkoły podstawowej.

Wysłuchanie publiczne dotyczyć będzie wszystkich przedmiotów z wyjątkiem przyrody, biologii, chemii, fizyki i geografii. Wysłuchanie w sprawie tych pięciu przedmiotów przeprowadzone ma być później.

Zgodnie z opublikowanym na stronie resortu kalendarzem reformy jesienią tego roku wyłonieni zostaną eksperci, którzy mają przygotować podstawę programową dla szkół ponadpodstawowych. 

dsr/ joz/