RPO interweniuje w sprawie żądania zwrotu świadczeń pielęgnacyjnych

Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęły skargi związane z ustaleniami kontrolnymi Wojewody Śląskiego i Wojewody Pomorskiego w zakresie prawidłowości realizacji w latach 2022 i 2023 zadania zleconego gminom z zakresu ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz gospodarowania środkami dotacji udzielonej na ten cel z budżetu państwa.

W swoich stanowiskach wojewodowie kwestionują prawidłowość wydanych przez gminy dotacji w zakresie wypłaty świadczeń pielęgnacyjnych dla opiekunów osób z niepełnosprawnością, których niepełnosprawność powstała po ukończeniu odpowiednio 18. lub 25. roku życia w przypadku nauki w szkole lub szkole wyższej. Zdaniem wojewodów wypłacenie środków opiekunom tych osób jest sprzeczne z ustawą o świadczeniach rodzinnych, zgodnie z którą świadczenie przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała przed osiągnięciem pełnoletności lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia.

W konsekwencji wojewodowie żądają od gmin zwrotu do budżetu państwa dotacji w wysokości wypłaconych świadczeń pielęgnacyjnych osobom sprawującym opiekę nad niepełnosprawnym legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, które nie spełniały powyższych przesłanek. Do budżetu państwa mają też zostać zwrócone opłacone od tych świadczeń składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.

Z żądaniem wojewodów nie zgodził się Rzecznik Praw Obywatelskich, który w interwencji do MRPiPS zwrócił uwagę na wyrok Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z którym wszyscy opiekunowie dorosłych osób z niepełnosprawnością muszą być traktowani przez ustawodawcę na równi. Nie mogą być zatem, co do zasady, traktowani w sposób odmienny.

Wykonanie wyroku wymagało zmiany przepisów. Jednak wyrok przez lata nie został wykonany, a zakwestionowaną normę prawną wyeliminowano 1 stycznia 2024 r. wskutek zmian wynikających z ustawy o świadczeniu wspierającym.

Pomimo wyroku Trybunału Konstytucyjnego, wojewodowie oraz Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej twierdzą, że przy przyznawaniu świadczeń pielęgnacyjnych „właściwe organy miały i mają bezwzględny obowiązek” stosować przepisy ustawy. 

RPO podkreślił, że to stanowisko stoi w sprzeczności do wyrażonego w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego poglądu, że nie jest dopuszczalne oparcie odmowy przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w oparciu o przesłankę wynikającą z powyższej ustawy, która – zgodnie z wyrokiem TK – jest niezgodna z Konstytucją.

W 2021 r. Rzecznik wyraził już krytyczną opinię wobec uznania przez Wojewodę Pomorskiego za nieprawidłowe działań Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Sopocie w zakresie przyznawania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego opiekunom osób z niepełnosprawnością, których niepełnosprawność powstała po ukończeniu odpowiednio 18. lub 25. roku życia w przypadku nauki w szkole lub szkole wyższej, z zaleceniem zwrotu do budżetu państwa dotacji przeznaczonej na ten cel.

W związku z powyższym Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Ministra Rodziny, Pracy i Polityki społecznej o zrewidowanie stanowiska resortu.

mc/