Raport NASK: 81 proc. nauczycieli boi się uzależnienia uczniów od sztucznej inteligencji

Raport NASK "GSI w polskiej szkole. Przecieranie szlaków", od redakcją prof. Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, dr. hab. Jacka Pyżalskiego, został przedstawiony w poniedziałek. Powstał on na podstawie wywiadów i ankiet przeprowadzonych wśród nauczycieli klas IV-VIII szkół podstawowych.

Z raportu wynika, że zainteresowanie wykorzystanie GSI w edukacji powoli rośnie. Największą barierą pozostają obawy nauczycieli, w tym obawa, że technologia może doprowadzić do radykalnej transformacji ich pracy. Nauczyciele i nauczycielki wskazywali, że boją się utraty kontroli nad procesem nauczania. Wśród kluczowych trudności wskazano m.in. niskie kompetencje cyfrowe, brak czasu na naukę nowych narządzi i wdrażanie ich do praktyki szkolnej, brak jasnych wytycznych i regulacji dotyczących stosowania SI w edukacji.

Nauczyciele zapytani zostali o to, jakie ich zdaniem są potencjalne zagrożenia wynikające z wykorzystania GSI. 81 proc. wskazało na zagrożenie uzależnieniem się młodych ludzi od wykorzystania GSI (41 proc. uznało to za zdecydowanie prawdopodobne, 40 proc. za raczej prawdopodobne), 76 proc. boi się, że młodzi ludzie wykorzystując GSI, będą powszechnie oszukiwać nauczycieli (34 proc. zdecydowanie prawdopodobne, 42 proc. raczej prawdopodobne), 68 proc. obawia się, że wiedza młodych ludzi będzie bardzo płytka (zdecydowanie prawdopodobne 29 proc., raczej prawdopodobne - 39 proc.), 70 proc. boi się, że wykorzystanie GSI pogorszy/osłabi wzajemne relacje młodych ludzi (zdecydowanie prawdopodobne 31 proc., raczej prawdopodobne 39 proc.), 66 proc. boi się, że młodzi ludzie będą budować relacje z GSI, a nie z prawdziwymi ludźmi (27 proc. zdecydowanie prawdopodobne, 39 proc. raczej prawdopodobne).

Pytani byli o to, jakie ich zdaniem mogą być sytuacje w szkole związane z negatywnym wykorzystaniem GSI przez uczniów. 27 proc. wskazało, na przyjęcie przez młodych ludzi fałszywych informacji podanych przez GSI (6 proc. oceniło to jako zdecydowanie prawdopodobne, a 21 proc. jako raczej prawdopodobne), 25 proc. na przyniesienie przez uczniów prac domowych przygotowanych przez GSI (4 proc. zdecydowanie prawdopodobne, 21 proc. raczej prawdopodobne), 14 proc. na stworzenie przez uczniów sztucznie wygenerowanego zdjęcia lub tekstu do prześladowania innych osób (3 proc. zdecydowanie prawdopodobne, 11 proc. raczej prawdopodobne).

Potencjalne zagrożenia związane z technicznymi i prawnymi aspektami wykorzystania GSI to zdaniem nauczycieli: wyłudzania danych osobowych uczniów przez podmioty oferujące te technologie - 70 proc. wskazań (35 proc. zdecydowanie się obawiam, 39 proc. raczej się obawiam), częstsze naruszanie praw autorskich - 76 proc. (35 proc. zdecydowanie się obawiam, 41 proc. raczej się obawiam), regulacje prawne dotyczące szkoły nie nadążają za rozwijającą się technologią - 73 proc. (32 proc. zdecydowanie się obawia, 41 proc. raczej się obawia), sprzęt w szkołach będzie zbyt słaby, aby wykorzystywać GSI - 66 proc. (32 proc. zdecydowanie obawia się, 34 proc. raczej obawia się), posłuży do tworzenia treści o charakterze dyskryminacji/mowy nienawiści - 61 proc. (20 proc. zdecydowanie obawia się, 41 proc. raczej się obawia).

Z deklaracji nauczycieli wynika, że w swojej pracy 75 proc. nauczycieli szkół podstawowych nigdy nie skorzystało z GSI, 19 proc. skorzystało jeden raz, a 6 proc. korzystało wielokrotnie. Prywatnie z GSI skorzystało wielokrotnie 24 proc. nauczycieli, jeden raz - 19 proc., a nigdy - 57 proc. Jak zaznaczył dr Pyżalski to, że z faktu, że ktoś ma kompetencje i korzysta z GSI prywatnie, nie znaczy, że ma kompetencje do wykorzystania edukacyjnego GSI w szkole, bo to nie są te same kompetencje.

W badaniu zapytano nauczycieli, którzy choć raz w swojej pracy skorzystali z GSI o motywację do sięgania po nią. Najczęściej była to chęć oszczędności czasu, szczególnie w zakresie tworzenia sprawdzianów/testów (43 proc.), przygotowania materiałów dydaktycznych (35 proc.), dokumentacji szkolnej (28 proc.), korespondencji z rodzicami (20 proc.), oceniania prac uczniów (16 proc.). 64 proc. badanych wskazało automatyzację rutynowych zadań jako kluczową zaletę.

GSI wspierała także personalizację nauczania - 28 proc. nauczycieli stosujących to narzędzie, używało go w pracy z uczniami o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych, w tym neuroatypowych i pochodzących z innych krajów, np. z Ukrainy.

Nauczyciele wykorzystywali też GSI do prowadzenia zajęć na temat nieetycznego wykorzystania GSI (32 proc.), zagrożeń związanych z wykorzystaniem tej technologii (29 proc.), poruszania tematu zagrożeń związanych z wykorzystaniem GSI na zabraniu z rodzicami (24 proc.), tworzenia komunikatów, np. maili do młodych ludzi (23 proc.), a także instruowania uczniów, jak wykorzystać konkretne narzędzia GSI (29 proc.), prowadzenia zajęć na temat szans związanych z wykorzystaniem GSI (24 proc.), tworzenia symulacji dialogu (20 proc.), zadań domowych wymagających wykorzystania GSI (18 proc.).

Nauczyciele zapytani o potencjalne korzyści wynikające z korzystania GSI wskazywali na: ułatwienie uczniom dostępu do wiedzy (22 proc. odpowiedzi zdecydowanie prawdopodobne, 51 proc. - raczej prawdopodobne), możliwość lepszego edukowania uczniów szczególnie uzdolnionych (zdecydowanie prawdopodobne - 21 proc. raczej prawdopodobne - 44 proc.), ułatwienie nauki języków obcych (zdecydowanie prawdopodobne - 18 proc., raczej prawdopodobne - 47 proc.), prowadzenie lekcji w ciekawszy sposób (zdecydowanie prawdopodobne - 16 proc., raczej prawdopodobne - 43 proc.), bardziej kreatywne podejście do nauczania (zdecydowanie prawdopodobne - 11 proc., raczej prawdopodobne - 37 proc.).

Dr Pyżalski pytany o to, jakie rekomendacje ma w świetle wyników badania na pierwszym miejscu, wskazał na to, by nauczyciele zapoznali się, jak inni nauczyciele uczący tego samego przedmiotu "mądrze" wykorzystują GSI w swojej pracy. Po drugie rekomenduje, by uczyli o sztucznej inteligencji, nie tylko o jej wykorzystywaniu. Jak mówił, chodzi o to, by uczniowie wiedzieli, że jest to narzędzie, które uczy się na danych, że ktoś decyduje o tym, jakie to są dane, gdyż w zależności od tego, kto to narzędzie wyprodukował może ono o pewnych rzeczach wiedzieć lub nie. Jako przykład podał, że chińska SI nie wie, co się wydarzyło na placu Tian’anmen. Dodał, że uczniowie muszą wiedzieć, co SI zmienia, jeśli chodzi np. o autorstwo. Wskazał, że uczniowie powinni też wiedzieć, że choć to narzędzie parapersonalne, to nie jest to przyjaciel.

Wskazał również, że choć decyzją nauczyciela jest to, do czego można je wykorzystać, to powinien on także decydować do czego SI nie wykorzystywać. Pyżalski zaznaczył, że byłby bardzo ostrożny, jeśli chodzi o wykorzystywanie tego narzędzia w komunikacji z uczniami. "Jeśli tę komunikację zautomatyzujemy, jeśli będę pisał do ucznia modelem językowym, a on mi tym modelem będzie odpowiadał, to kto z kim faktycznie rozmawia, jeżeli komunikacja jest paliwem naszych relacji, to gdzie są nasze relacje?" - zauważył.

Według niego najbardziej bezpieczne jest też to, gdy nauczyciel zleca SI tylko te zadania, które sam umie wykonać, bo po pierwsze umie je precyzyjnie zlecić, po drugie umie ocenić to, co SI wytworzy i albo to przyjmie, albo każe SI to zmienić. "To narzędzie współpracujące, ale współpracownik musi być mądry" - wskazał. "Ciągle potrzebujemy bardzo mądrych nauczycieli, nawet mądrzejszych niż przed czasami sztucznej inteligencji, bo słaby nauczyciel wzmocniony przez to narzędzie będzie jeszcze słabszy, a dobry nauczyciel będzie jeszcze mądrzejszy. To nie jest tak, jak niektórzy myślą, że to narzędzie przejmie rolę" - powiedział.

Badanie zostało przeprowadzone w ramach projektu badawczego NASK – Państwowego Instytutu Badawczego pod tytułem "Ogólnopolskie badania ilościowe i jakościowe dotyczące wykorzystania generatywnej sztucznej inteligencji w edukacji przez nauczycieli i nauczycielki klas 4–8 szkół podstawowych". Składało się z wywiadów pogłębionych z 20 nauczycielami i nauczycielkami aktywnie wykorzystującymi GSI w pracy oraz z ankiety online na reprezentatywnej 995-osobowej ogólnopolskiej próby nauczycielek i nauczycieli uczących w klasach IV-VIII szkoły podstawowej. Ankiety przeprowadzono w grudniu 2023 r.

dsr/ jann/