Połączenie języka mówionego z migowym to dobry trening dla mózgu

W świecie nauki wciąż żywa jest dyskusja o korzyściach, które może przynosić umiejętność posługiwania się dwoma językami w kontroli funkcji wykonawczych, czyli np. planowaniu, podejmowaniu decyzji, rozwiązywaniu problemów i wykonywaniu zadań. Często obserwowaną przewagę osób dwujęzycznych tłumaczy się tym, że "zarządzanie" dwoma językami mówionymi zapewnia swoisty "trening" ogólnych mechanizmów kontroli poznawczej, czyli zdolności umysłu do regulowania własnych stanów i procesów.

Osoby posługujące się językiem mówionym i migowym mogą osiągać lepsze wyniki w zadaniach wymagających kontroli wykonawczej - np. związanych z planowaniem, koncentracją, zapamiętywaniem - i uwagi wzrokowo-przestrzennej niż jednojęzyczne, i niż dwujęzyczni użytkownicy języków mówionych - wskazują badania UJ.

Dotychczasowe badania dotyczące tej kwestii koncentrowały się głównie na osobach dwujęzycznych, posługujących się językami mówionymi. Nie jest jednak jasne, czy hipotezę tę można rozszerzyć na tzw. dwujęzyczność bimodalną, czyli posługiwanie się zarówno językiem mówionym, jak i migowym, podobnie do Ruby - bohaterki głośnego filmu CODA, która w swojej rodzinie była jedyną osobą słyszącą.

Oprócz angażowania kontroli wykonawczej dwujęzyczność bimodalna może zwiększać efektywność uwagi wzrokowej. Biegli użytkownicy języka migowego skupiają wzrok głównie na twarzy swych słyszących rozmówców, a większość artykulacji wykonywanych rękami, ramionami odbierają peryferyjnie. Z tego względu wieloletnie używanie języka migowego nakłada na ich system wzrokowy stałe wymagania, które - jak zakładają badacze - prowadzą do "treningu" uwagi przestrzennej.

Naukowcy z Instytutu Psychologii (prof. Dariusz Asanowicz, prof. Zofia Wodniecka, Klaudia Tondos) i Instytutu Pedagogiki (dr Justyna Kotowicz) Uniwersytetu Jagiellońskiego wraz z dr hab. Pawłem Rutkowskim z Uniwersytetu Warszawskiego zbadali wpływ dwujęzyczności bimodalnej na funkcjonowanie kontroli wykonawczej i uwagi wzrokowo-przestrzennej. Artykuł na ten temat opublikowali w piśmie Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance (doi.org/10.1037/xhp0001369).

W przeprowadzonym przez nich badaniu wzięło udział 90 dorosłych osób. Były to trzy grupy po 30 osób: słyszące "dzieci niesłyszących rodziców", posługujące się polskim językiem migowym (PJM) i językiem polskim (uczestnicy dwujęzyczni bimodalni); native speakerzy języka polskiego, dla których angielski stanowił drugi język (uczestnicy dwujęzyczni unimodalni); osoby posługujące się jednym językiem mówionym.

W ramach eksperymentu osoby te wykonywały dwa zadania komputerowe, wymagające koncentracji na właściwym bodźcu (np. wskazaniu kierunku strzałki w centrum ekranu) i ignorowania bodźców rozpraszających, które pojawiają się w otoczeniu. Mierzono czas i poprawność wykonania zadań w różnych warunkach eksperymentalnych, pozwalających oszacować efektywność poszczególnych funkcji uwagi i kontroli wykonawczej.

Jak wynika z badania, obecność bodźców zakłócających prowadziła do wyraźnego wydłużenia czasu reakcji i obniżenia poprawności odpowiedzi. Jednak w porównaniu z uczestnikami jednojęzycznymi osoby dwujęzyczne posługujące się językami mówionymi lepiej rozwiązywały zadania.

- Najważniejszym wynikiem tego badania jest jednak obserwacja, że także uczestnicy dwujęzyczni bimodalni osiągnęli lepsze wyniki niż osoby jednojęzyczne. Co więcej, efekty w tej grupie były silniejsze i bardziej spójne niż u osób dwujęzycznych unimodalnych - opisał współautor publikacji prof. Dariusz Asanowicz.

Ponadto wyniki pokazały, że dwujęzyczni bimodalni wykazali specyficzne efekty w przetwarzaniu wzrokowo-przestrzennym w porównaniu z dwiema pozostałymi grupami. Wyniki sugerują, że uwaga wzrokowa u tych osób może obejmować większą przestrzeń i być trochę bardziej wrażliwa na bodźce peryferyjne.

- Nasze ustalenia sugerują, że dwujęzyczność bimodalna może dawać przewagę w porównaniu z dwujęzycznością unimodalną i jednojęzycznością. Dwujęzyczność bimodalna trwająca całe życie może stanowić też skuteczną formę treningu, wspierającą określone aspekty zarówno kontroli wykonawczej, jak i uwagi wzrokowo-przestrzennej - oceniła dr Justyna Kotowicz.

Badacze zaznaczają jednak, że biorąc pod uwagę trudności związane z badaniami przekrojowymi dotyczącymi różnic indywidualnych, a zwłaszcza porównań pomiędzy dwujęzycznością unimodalną i bimodalną, konieczne są dalsze badania empiryczne oraz rozwój metodologiczny i teoretyczny, zanim będzie można formułować bardziej wiążące wnioski. (PAP)

Autor: Ewelina Krajczyńska-Wujec

ekr/ zan/