Raport: potrzebna baza danych o aktywności nietoperzy na farmach wiatrowych

Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny (ZUT) w Szczecinie przygotował dokument pt. "Środowiskowe aspekty rozwoju lądowej energetyki wiatrowej. Kodeks dobrych praktyk." Według autorów jest to wynik aktualizacji zaleceń zawartych w stosowanych dotychczas dokumentach, które "przestały odpowiadać obecnym potrzebom społecznym i przyrody".

Potrzebna jest baza danych o aktywności - i śmiertelności - nietoperzy na farmach wiatrowych w Polsce, by minimalizować to zjawisko - twierdzą autorzy raportu dot. środowiskowych aspektów rozwoju takich farm. Oszacowali, że rocznie ginie tam 6 tys. nietoperzy. Branża zapewnia, że próbuje temu zaradzić.

W publikacji przypomniano, że w 2005 roku całkowita moc zainstalowana w lądowej energetyce wiatrowej wynosiła 123 MW. Obecnie przekroczyła już poziom 10 GW.

Autorzy opracowania zwrócili uwagę, że jednym z problemów przy eksploatacji farm wiatrowych są nietoperze, a jednym z ważniejszych efektów kodeksu dobrych praktyk przygotowanego przez ZUT miałaby być baza zawierająca informacje o śmiertelności, ale też o aktywności nietoperzy na farmach wiatrowych w Polsce. Bazą miałaby zarządzać niezależna instytucja.

"To duży problem, podobnie jak oddziaływanie farm wiatrowych na ptaki, a czasami nawet większy, dlatego, że nietoperze są przyciągane przez turbiny wiatrowe. Jest wiele takich lokalizacji, w których wcześniej aktywność nietoperzy była mała. Po postawieniu turbin wiatrowych okazuje się, że ta aktywność wzrasta" - zauważyła dr Joanna Furmankiewicz z Uniwersytetu Wrocławskiego. Zaznaczyła, że dzieje się tak prawdopodobnie dlatego, że farmy wiatrowe mogą stanowić dla nietoperzy dobre miejsce żerowania czy też schronienia.

"Nietoperze albo ulegają kolizjom z łopatami obracającego się wiatraka, albo przelatując blisko końcówki wiatraka doznają prawdopodobnie zmiany ciśnienia tzw. barotraumy" - mówiła Furmankiewicz. Barotrauma to uraz ciśnieniowy, który powstaje wskutek gwałtownej zmiany ciśnienia między wnętrzem ciała a otoczeniem.

Jak zauważyła Furmankiewicz, obecnie nie ma w Polsce zbiorczej bazy wiedzy na temat śmiertelności nietoperzy oraz czynników, jakie na to wpływają. Wiedza jest rozproszona, znajduje się w Regionalnych Dyrekcjach Ochrony Środowiska albo u inwestorów budujących farmy wiatrowe.

"Należy utworzyć ogólnopolską bazę danych, która pozwoli nam lepiej zarządzać środowiskiem na farmach wiatrowych. Będziemy mogli wówczas zrobić analizy, które pozwolą (...) opracować wspólnie z inwestorem elastyczny plan działań minimalizujący śmiertelność nietoperzy na wiatrakach" - zaznaczyła Furmankiewicz.

ZUT podał w swoim opracowaniu, że z udostępnionych raportów Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska pozyskano dane dla 126 farm wiatrowych liczących od 1 do 53 turbin, co łącznie dało 1333 turbiny wiatrowe. Przy 657 z nich znaleziono łącznie 1649 martwych nietoperzy, przy czym liczba turbin z odnotowaną śmiertelnością wahała się od 1 do 337 w zależności od gatunku. Liczba odnotowanych rocznie ofiar przypadających na turbinę wahała się od 1 do 11, a śmiertelność nietoperzy wynosiła od 0,03 do 6,33. Średnia śmiertelność, wyliczona dla wszystkich turbin i gatunków, wynosiła 1,24.

Eksperci zwrócili uwagę, że w raportach dla 24 spośród 126 farm wiatrowych nie odnotowano nietoperzy jako ofiar kolizji, a na około połowie analizowanych farm wiatrowych notowano śmiertelność nietoperzy przy co najmniej połowie turbin wchodzących w skład danej farmy podczas 2-3 lat monitoringu poinwestycyjnego.

Autorzy raportu powołali się też na dane Instytutu Energii Odnawialnej. Zgodnie z nimi w listopadzie 2024 roku funkcjonowało 1441 farm wiatrowych przyłączonych do sieci energetycznej o łącznej mocy 10 075 MW. Dane udostępnione na serwerze geoportal.gov.pl ze stycznia 2025 r. wykazują, że jest to w sumie ponad 5100 turbin wiatrowych. "Biorąc pod uwagę liczbę turbin wiatrowych obecnie działających w Polsce i zebrane do tej pory dane o śmiertelności nietoperzy na polskich farmach wiatrowych oraz zakładając, że monitoringi na pozostałych farmach byłyby prowadzone w podobnym zakresie czasowym, można szacować, że rocznie ginie na nich co najmniej 6 tys. nietoperzy" - podali autorzy raportu, zastrzegając jednak, że są to ostrożne szacunki.

Furmankiewicz zwróciła uwagę, że analiza oddziaływanie farm wiatrowych na populację nietoperzy powinna obejmować kilka kryteriów. "Łączyłaby ze sobą informacje np. o trasach przelotu, kierunkach wiatru, który jest ważny dla migrujących nietoperzy" - wskazała Furmankiewicz. Zwróciła uwagę, że gatunki nietoperzy, które giną przy turbinach wiatrowych, to gatunki migrujące na dużą odległość. "Jeszcze niestety nie znamy wszystkich tras migracji. A jest to bardzo ważna sprawa, żeby zapobiec śmiertelności nietoperzy" - dodała.

Joanna Jakubicka, menadżer ds. środowiska i bioróżnorodności w firmie OX2 Polska zajmującej się inwestycjami OZE, w tym budową farm wiatrowych na lądzie, podkreśliła, że każdą budowę farmy wiatrowej poprzedza wykonanie co najmniej rocznego monitoringu nietoperzy oraz określenie przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska warunków realizacji przedsięwzięcia w decyzji środowiskowej. "Już na etapie planowania farmy wiatrowej ochrona i potencjalny wpływ na nietoperze jest szczegółowo analizowany i w razie konieczności następuje np. korekta lokalizacji wybranych turbin wiatrowych czy planowane są działania minimalizujące" - przekazała.

Dodała, że po wybudowaniu farmy wiatrowej ponownie wykonywane są monitoringi przyrodnicze, które trwają co najmniej trzy lata i obejmują badanie aktywności i śmiertelności nietoperzy na farmie wiatrowej. "W przypadku stwierdzenia negatywnego wpływu na nietoperze podejmowane są dodatkowe działania minimalizujące. Są to zazwyczaj wyłączenia turbin wiatrowych czy podniesienie prędkości startowych turbin w nocy (w wybranych okresach największej aktywności przy określonych warunkach pogodowych)" - przekazała Jakubicka. Zwróciła uwagę, że standardowa prędkość startowa turbiny wiatrowej (czyli moment, gdy łopaty zaczynają się obracać i produkować energię) wynosi zazwyczaj 3-4 m/s. "Nietoperze są najbardziej aktywne w nocy przy niewielkich prędkościach wiatru, właśnie poniżej 5-6 m/s. Dlatego, aby ograniczyć kolizje nietoperzy z łopatami, stosuje się podniesienie prędkości startowej w nocy" - poinformowała Jakubicka.

Wskazała, że pojawiają się nowe technologie, np. systemy, które wykrywają nadlatujące w kierunku turbiny nietoperze i wyłączają ją na czas przelotu, czy systemy ultradźwiękowego odpłaszania nietoperzy. "Ważne jest, by bezpośrednio w sąsiedztwie turbin nie tworzyć atrakcyjnych dla nietoperzy elementów krajobrazu, takich jak szpalery drzew czy oczka wodne" - zaznaczyła Jakubicka.

Jej zdaniem rozwieszanie budek dla nietoperzy zwiększa szanse ich przeżycia i rozrodu. "OX2 zrealizowało w pobliżu farmy wiatrowej Kraśnik wieżę dla nietoperzy, która zapewni schronienie oraz umożliwi korzystanie z żerowisk bez konieczności przelotów do odległych kolonii" - poinformowała.(PAP)

ab/ malk/ lm/